Richard Papen rozpoczyna naukę w ekskluzywnym college'u w Nowej Anglii. Dołącza do grupy inteligentnych, ekscentrycznych studentów filologii klasycznej, którzy pod wodzą charyzmatycznego wykładowcy odkrywają sposób myślenia i życia niemający nic wspólnego z monotonną egzystencją ich rówieśników. Kiedy jednak eksperymenty z narkotykami, alkoholem i seksualnością nie przynoszą odpowiedzi na pytanie: jak daleko można się posunąć? dochodzi do morderstwa. Czy da się uniknąć jego konsekwencji? Czy można zabić i nie zostać ukaranym? I czy możliwe jest, by morderstwo w żaden sposób nie zmieniło mordercy?

TYTUŁ: Tajemna historia

AUTOR: Donna Tartt

WYDAWNICTWO: Znak Literanova/2017

LICZBA STRON: 608

O Donnie Tartt i jej osławionych powieściach słyszeli już chyba wszyscy. Powieści, którymi wszyscy się zachwycają, które uznawane są wręcz za arcydzieła i prawdziwy must-have czytelniczy, prędzej czy później musiały mnie urzec. O ile „Szczygieł” wciąż czeka na półce i wypatruje swojej kolejki, o tyle „Tajemna historia” wpadła mi w ręce jakiś miesiąc temu. Przyznaję, czytałam ją wyjątkowo długo, ale niewiele ma to wspólnego z powieścią samą w sobie. Czy jednak zupełnie nic?

Richard Papen, młody chłopak pochodzący z niezbyt szczęśliwej i niezbyt zamożnej rodziny, próbuje odnaleźć swoją ścieżkę w życiu. Pewnego dnia podejmuje przez nikogo – nawet jego samego – nieoczekiwaną decyzję o wyjeździe z rodzinnego miasta i rozpoczęciu nauki w colllege'u w Hampden. Tam, po niełatwej walce, udaje mu się trafić do hermetycznej grupy studentów filologii klasycznej, których greki uczy niezwykle charyzmatyczny profesor Julian Morrow. Szóstka młodych ludzi, zafascynowanych kulturą antyczną indywidualistów i osobliwości wśród reszty studentów, eksperymentuje na różne sposoby i stara się wyciągnąć z życia więcej, niż ktokolwiek miałby śmiałość śnić. Co się jednak stanie, gdy nieprzekraczalna granica zostanie przekroczona, a zasady moralności nagięte? Jakie konsekwencje będą miały ich czyny i czy odbije się to na psychice zamieszanych w sprawę studentów? 

„Tajemna historia” to specyficzna powieść o równie specyficznym klimacie. Donna Tartt posiada niebywałą umiejętność tworzenia czegoś z niczego, bo choć przez znaczną część niewiele się dzieje, czytelnik zupełnie nie odbiera tego w taki sposób. Klimat jest gęsty, zdaje się dusić i przytłaczać odbiorcę – swoją niejasnością, aurą tajemniczości i chaosem. Akcja rozwija się powoli, to muszę przyznać. Nie jest to jedna z tych powieści, przez które płynie się na fali rozkręcającej się w zawrotnym tempie fabuły. „Tajemną historią” trzeba się delektować i smakować ją w ślimaczym tempie, by mieć szansę przyjąć wszystko to, co ma ona do zaoferowania. Nie spodziewajcie się plot twistów czy narracji rodem z filmu akcji. Tę powieść trzeba przyswajać w taki sposób, jak gdyby czytelnik był czymś odurzony – rozglądać się powoli, rozkoszować się każdym elementem i wchłaniać cały świat przedstawiony tak, by nic nam nie umknęło. 

To sześćset stron, na przestrzeni których równocześnie dzieje się tak dużo... i tak niewiele. Mam wrażenie, jakby akcja, ta prawdziwa wartka akcja, ukryta była między wersami. W gruncie rzeczy całość rozbija się bardziej o sferę emocjonalną i psychiczną, to na tym skupia się Donna Tartt. Zanim zatem dochodzi do momentu przekroczenia granicy, zrobienia nieodwołalnego kroku, autorka koncentruje się na postaciach. Barwnej szóstce bohaterów, z której każdy ma sobą do zaoferowania coś innego, każdy jest na swój sposób wyjątkowy, choć nie każdorazowo oznacza to wyjątkowość rozumianą jako jedyny w swoim rodzaju. Są mniej lub bardziej pospolici, a jednak przynależność do studentów greki, do tego tajemnego kręgu napierającego na granice obowiązujące w życiu zmienia ich wszystkich i wysuwa poza margines tradycyjnej społeczności akademickiej. Nawet jednak gdy ich testy zostają przeprowadzone, a życie wywrócone do góry nogami, mniejsze znaczenie mają działania rozumiane stricte jako podejmowane czynności. Nie jest oczywiście tak, że nikt nic nie robi, a narracja rozwodzi się jedynie nad stanem psychicznym. Coś się dzieje. Ciężko mi jednak ubrać w słowa i dokładnie przedstawić, w jaki sposób Donnie Tartt udało się nadać tej akcji tak nikłe znaczenie, bo ostatecznie jednak to wpływ wydarzeń na bohaterów wysuwa się na pierwszy plan.

Pewne rzezy są zbyt straszne, by od razu ogarnąć je umysłem. Inne rzeczy – wyraziste, tryskające krwią, niezatarte w swej okropności – są zbyt straszne, by je w ogóle przyswoić.

„Tajemna historia” nie jest powieścią o charakterze moralizatorskim. Nie ma na celu pouczenia odbiorcy – młodszego czy starszego – i pokazania mu, czego nie powinien robić. Ba, ta powieść jest od tego naprawdę daleka. Pokazuje jednak ciekawe aspekty życia, do których większość z nas nigdy nie dotrze, a przynajmniej nikt z nas prawdopodobnie nie chciałby znaleźć się w takim miejscu, w jakim znaleźli się bohaterowie. Donna Tartt daje do myślenia – podkreśla konsekwencje, ale robi to w sposób subtelny, zupełnie nienachalny. Pokazuje, jak łatwo jest przekroczyć pewne granice, a jak trudno zmierzyć się z brzemieniem, które takie przekroczenie nakłada na nasze ramiona. Zatarta zostaje linia pomiędzy tym, co dobre, a tym, co złe, bo niewiele jest w „Tajemnej historii” potępienia, choć czyn niewątpliwie na nie zasługuje. Ważny jest także przekrój osobowości dostrzegalny w tej powieści. Mamy jednostkę silną, urodzonego lidera zachowującego pozory, kogoś świetnie nadającego się na szarą eminencję. Mamy jednostki słabsze, bardziej... służalcze? czy też te buntujące się. Pojawiają się nałogi i walka z nimi, rodziny dysfunkcyjne i pokusy czekające na podatnego człowieka niemal na każdym kroku.

 Nie ma nic złego w umiłowaniu piękna. Ale piękno – jeśli nie jest połączone z czymś głębszym – jest zawsze powierzchowne.

To powieść, w której w gruncie rzeczy nie do końca istotna jest akcja sama w sobie. To powieść po części psychologiczna, po części filozoficzna, ale w całości piękna. Nie tylko za to, jak została napisana, a uwierzcie, że pięknie, ale przede wszystkim za to, jakie refleksje pobudza, jak umiejętnie na przykładzie szóstki nastolatków chcących więcej, niż powinni, pokazuje, co może się stać z człowiekiem i jego psychiką... w dobry i zły sposób, w zrozumiały... i nieco mniej.

Piękno jest okrutne.

Wyjątkowa powieść. Nieszablonowa i wychodząca poza utarte schematy. Powieść ambitna, wymagająca skupienia i odsunięcia od siebie zasad moralności, uodpornienia się na stawianą zbyt szybko ocenę, by zrozumieć, dlaczego przekraczanie granic jednych uwalnia... a innych zamyka w klatce bez wyjścia.

Ocena: 8/10

Ściskam i całuję,
S.